فرصت ناب کار رسانه‌ای در آسیای میانه/ آستان قدس اهتمامی به جذب مخاطب بین المللی ندارد

«قاصدنیوز»: رسانههای برون مرزی از خطوط مقدم ارتباط با مخاطبان غیر ایرانی هستند و از آن جهت که پیشانی فرهنگی جمهوری اسلامی اند اهمیت بسیاری دارند. در این بین رادیوهای برون مرزی از آن حیث که در منطقه خاورمیانه و با کشورهای همسایه در ارتباط اند اهمیت بیشتری پیدا میکنند. مشهد به عنوان پیش قراول فرهنگ اسلامی با بهرهگیری از ظرفیت آستان مقدس حضرت رضا(علیه السلام) پایتخت گفتمانی و معنوی جمهوری اسلامی و مرکز حضور رسانه‌های برون مرزی مهمی است. گرچه شبکه‌های تصویری، بهره کافی را از این فرصت نمی‌برند و تنها چند شبکه رادیویی برون مرزی به زبان‌های دری، ازبکی و تاجیکی در مشهد قرار دارند.

 

در همین خصوص میزگردی با حضور صدیقی فر(مدیر دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس) باشی(مدیر سابق رادیو تاجیک)، زیارتی(مدیر رادیو ازبکی) و نوروزی(مدیر رادیو دری) با موضوع بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشهد در ارتباطات رسانه ای برون مرزی توسط نشریه «خراسان فرهنگی» برگزار شده است.

 

* ابتدا کمی در مورد حوزه فعالیت تان توضیح دهید.

صدیقی فر(مدیر منطقه‌ای خبرگزاری فارس): حوزه تحت پوشش ما بخش اعظمی از آن خراسان بزرگ و مفهوم کلانش یعنی شبه قاره شامل هند، پاکستان و خود افغانستان و پنج کشور آسیای مرکزی است. مجموعا چند هدف گذاری کرده بودیم که بتوانیم در مرحله اول اخبار و تحولات این حوزه تحت پوشش را برای مخاطب ایرانی آماده کنیم و در مرحله دوم بتوانیم به عنوان یک رسانه برون مرزی عمل کنیم و بخشی از نیازمندی‌های مخاطبین را از مسائل ایران، در قالب توسعه زبان‌های خارجی خبرگزاری فارس پیش ببریم.

 

البته مشکلات مالی باعث شده علی‌رغم آماده بودن خیلی از زمینه‌ها برای توسعه دادن زبان‌های روسی و پشتو در خبرگزاری فارس، هنوز نتوانیم قدم مناسبی را برداریم. در پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان نمایندگی داریم و به طور متوسط از دو تا شش خبرنگار در هر کشور برای ما فعالیت می کنند.

 

افغانستان به سبب اینکه خط فارسی را می‌فهمند، به سایت اصلی خبرگزاری فارس مراجعه دارند و طبق آخرین  برآوردهایی  هم که داشتیم فارس جزو  وب‌سایت های پیشرو در داخل افغانستان است. ولی در سایر حوزه ها مشکل خط و زبان دارند. در تاجیکستان خیلی توجهی به سایت اصلی نمی شود هر چند معدود مراجعاتی به  بخش انگلیسی می شود؛ ولی آنقدر برجسته نیست.

 

شاید تعداد کمی بدانند که از جمعیت 50میلیونی آسیای مرکزی، دو میلیون نفر شیعه هستند. اهل سنتی هم که در داخل آسیای مرکزی هستند، کسانی اند که محب اهل بیت(علیه السلام) هستند. به هر حال اصلا این موضوعاتی که امروز در بحث تفرقه های مذهبی و اختلافات مذهبی است آنجا سابقه ای ندارد.

 

زیارتی(مدیر رادیو ازبکی): ازبکستان برای کار با خبرنگارها شرایط بدی دارد. من زمانی که سردبیر رادیوهای برون مرزی، دبیر رادیو تاجیکی و ازبکی بودم، حدود هفت هشت خبرنگار در ازبکستان کار می‌کردند. ولی از دوسال پیش به دو خبرنگار رسیده است. به لحاظ اینکه در شهر های مختلف، فشار شدید امنیتی روی خبرنگاران است؛ می ترسند با رادیو های بیگانه و برون مرزی کار کنند. حالا چه «آزادی» باشد، چه «بی بی سی» و چه «ازبکی». ازبکستان در بین کشورهایی مثل تاجیکستان و افغانستان، فضای امنیتی شدید و بدی دارد. حتی اجازه جذب نیرو به کار خبری را به ما نمی دهند. الان با دو خبرنگار داریم کار می‌کنیم که یکی در تاشکند است، یکی هم در سمرقند و روزانه یک ساعت و نیم برنامه داریم. نیم ساعت صبح و یک ساعت شب. از این یک ساعت و نیم برنامه، حدود بیست دقیقه اش بخش خبری است، بقیه هم که بیشتر برنامه‌های تولید مذهبی است. بر اساس آمار غیر رسمی در داخل ازبکستان حدود ده میلیون فارسی زبان هستند که در واقع تاجیک هستند.

 

نوروزی( مدیر رادیو دری): رادیو دری قدیمی ترین رادیو برون مرزی در مشهد است، که ازسال 59، چند ماه بعد از اشغال افغانستان، در مشهد با یکی دو ساعت برنامه شروع به کار کرد. در سال 2001 بسته به عمق حوادثی که رخ می داد به 14 ساعت افزایش یافت. با فروکش کردن مشکلات و حوادث امنیتی به ده ساعت تنزل پیدا کرد. الان با توجه به بهبود شنود رادیویی در منطقه مورد نظر و کشور مخاطب و وجود مخاطبین پر و پا قرص- خصوصا در بخش های معارفی مان مثل پخش اذان-مجموعا 12 ساعت برنامه داریم. هر چند خیلی برای ما هزینه داشته ولی خیلی مفید بوده و باعث افزایش مخاطبین‌مان شده است. الان مخاطبین‌مان در تک تک برنامه های رادیویی حضور دارند، تماس می گیرند، پیامک می زنند و...

 

افغانستان یک کشوری است که فرهنگش خیلی به ما نزدیک  بوده، فارس زبان بودند و در 35 سال گذشته زبانشان خیلی دچار آسیب شده است. چون پشتوها سعی کردند زبانشان غالب باشد و بعد از هجوم روس ها باعث شده کلمات روسی، کلمات انگلیسی، کلمات فرانسوی، کلمات عربی و اردو به وفور در افغانستان استفاده شود. ما سعی کردیم با نوع برنامه سازی هایی که داریم، گسترش زبان فارسی را در راس  برنامه هایمان قرار دهیم.

 

باشی ازغدی( مدیرسابق رادیو تاجیک): رادیو تاجیک از سال 71 شمسی (91 میلادی)، بعد از فروپاشی شوری سابق و استقلال تاجیکستان، تحت معاونت برون مرزی سازمان صدا و سیما و اداره کل آسیا مرکزی، قفقاز و شمال خاورمیانه شروع به کار کرد. هنوز که هنوز است، مردم تاجیکستان خودشان را قطعه ای جدا شده از ایران، مخصوصا خراسان بزرگ، می دانند و شدیدا به ایران و خراسان تعلق خاطر دارند. آنجا شعر و ادبیات نه تنها در میان خواص، بلکه در میان مردم، در میان چوپانی که دارد دامداری می کند یا مثلا کشاورزها و روستایی هایشان حضور دارد. این نشان می دهد با گذشت هفتاد هشتاد سال از حکومت کمونیست ها، خواص و حتی عامه مردم، از آن میراث برزگ فرهنگ ایرانی شان مثل ادبیات، شعر، داستان و آیین های نوروزی شان دست برنداشته اند و بسیار تعلق خاطر دارند. حکومت تاجیکستان لاییک است و به خاط تندروی ها و افراطی گری های اسلامی که اتفاق می افتد و ترس از روحیه عدالت خواهی و آرمانی نظام جمهوری اسلامی باعث سخت گیری هایی در مباحث مذهبی در تاجکستان وجود دارد. مثل ممنوعیت ورود بانوان به مساجد، ممنوعیت ورود افراد زیر هجده سال به مساجد، ممنوعیت پخش اذان از مناره ها و... .

 

رادیو تاجیکی این مزیت‌ها را داشته که با توجه به مباحث مربوط به اسلام، انقلاب و ایران به واسطه آن عطشی که مردم و خواص خود تاجیکستان دارند، موفقیت هایی را کسب کند.

 

البته در بحث شنود، مشکلاتی در تاجیکستان وجود دارد. افغانستان خوشبختانه فرستده ام اف دارد اما تاجیکستان امکانش نیست. به خاطر اینکه دولت تاجیکستان اجازه نمی دهد فرستنده های اف ام نصب شود تا به واسطه آن برنامه های رادیو تاجیکی ، که به اسم صدای خراسان می شناسند، پخش گسترده داشته باشد.

 

 رادیو تاجیک در زمان درگیری های داخلی در تاجیکستان آنقدر فعال بود که حتی رحمان در آن دوره تهدید کرده بود که اگر بخواهد این روش و منش روشنگری ادامه پیدا کند، مجوز فعالیت رادیو تاجیک را باطل می کند.

 

مرکز تحقیقات صدا و سیما در تاجیکستان یک نظر سنجی از مردم میان رادیوهای فعال بیگانه مثل رادیو بی بی فارسی، آزادی، صدای روسیه و صدای خراسان و ... انجام داده بود. که رتبه یک را صدای خراسان به خود اختصاص داد. البته علتش تعلق خاطر مردم تاجیکستان به برنامه ها و موضاعات ماست، چرا که برنامه های ما مذهبی است در صورتی که رادیوهای دیگر اصالتا با این قضیه مشکل دارند. از سال 71 رادیو راه اندازی شده اما از سال 89 در فضای مجازی راه اندازی سایت رادیو تاجیک انجام شد و بعد هم فعالیت در شبکه های اجتماعی. سه ساعت در روز برنامه داریم، صبح  یک ساعت و نیم و شب ها هم یک ساعت و نیم.

 

من به روستاهای قربان تپه در تاجیکستان رفته بودم. طرف می‌گفت ممکن است، خانه ام برق نداشته باشد اما از اینجا با دوچرخه بیست  کیلومتر می روم فلان جا که باطری تهیه کنم بیایم صدای خراسان را امشب گوش کنم. این اقبالی که نسبت به صدای خراسان است، این اقبال به هر حال به یک مباحث و تعالیم اسلامی است و اشتراکات فرهنگی است که خوب دولت لاییک آنجا نسبت به این بی توجه است و یا عامدانه جلویش را می گیرد.

 

در کلوپ های فرهنگی تاجیکستان، کنار فیلم های روز هالیودی و یا فیلم هایی که از روسیه می آید، سخنرانی مذهبی علمای خودشان را دارند. تعدادی از دوستان می گفتند در یک اتوبوس دیده بودند در قسمت آخر اتوبوس که قسمت خانوم ها هست، زن ها دور خانومی جمع شده اند و دارند صحبت هایشان را گوش می کنند. گفتند این تعالیم را شما از کجا می گیری؟ گفته بود من این را از برنامه «راهی به سوی نور » صدای خراسان گوش می کنم.

 

تاجیکستان رسانه های فعالی دارد، چه رسانه های داخلی، چه رسانه های خارجی؛ البته به مسائل مذهبی ورود پیدا نمی کنند و همین مزیتی برای ماست که بتوانیم در پخش و اقبال برنامه های توحیدی موثر بدانیم. یکی از خط مشی های اساسی ما در رادیو تاجیک، بحث تبلیغ، نشر و اشاعه خط فارسی است. من شنیدم که مقام معظم رهبری در دیداری که سفیر سابق ایران در تاجیکستان با حضرت آقا داشتند، آقا تاکید کردند که شما اگر در زمان ماموریت تان خط فارسی را، خصوصا در تاجیکستان بتوانید اشاعه دهید کار بزرگی کرده اید.

 

وارد شهر دوشنبه که شدم، در فرودگاه بین المللی دوشنبه، خیلی بزرگ شعری از حافظ نوشته بود که،« رواق منظر چشم من آشیانه توست،  کم نما و فرودآ که خانه خانه توست». البته آن ها با خط سرلیک نوشته بودند.

 

* نبود رسانه‌های متعدد تصویری و رادیویی برون مرزی چه دلیلی دارد؟ عمدی است، یا به دلیل کمبود امکانات فنی است یا اینکه آن طرف کشش ندارد؟

صدیقی‌فر(مدیر دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس): بیشتر دغدغه ی شخصی بوده است. فرد دلسوزی پیدا شده است به نام آقای سرافراز و حدود 32 رادیو و تلویزیون برون مرزی راه انداخته است، ولی واقعیتش این است که غیر از معدود افراد، معدود نهادها و معدود سازمان‌ها، اصلا کسی در کشور دغدغه مخاطب بیرونی را ندارد.

 

* چقدر با وزارت خارجه، وزات فرهنگ و ارتباطات اسلامی، جامعه المصطفی، ده ها سازمان و نهادی که در کشور وظیفه تبلیغ در خارج از کشور را دارند، همکاری می کنید؟

صدیقی فر(مدیر دفتر منطقه ای خبرگزاری فارس):تنها ارتباطی که فکر می کنم  وزارت خارجه با رادیو برون مرزی دارد موقعی است که دولت آقای کریمف اعتراضی می کند، این ها هم تذکر می دهند. در همین آستان قدس رضوی اگر چهار تا زائر عراقی و کویتی خودشان تمایل نداشتند کسی به دنبال جذب این افراد نبود! واقعیت قضیه این است که اگر خواسته باشیم یک کار تاثیرگذار فرهنگی را از طریق رسانه داخلی انجام دهیم، خیلی عقب هستیم.

 

اما در همین وضعیت هم یقینا میزان تاثیر گذاری رسانه های ما بیشتر است. برای اینکه حرف متفاوتی گفته می شود. اگر ما همین امکاناتی را که به رادیوها دادیم تجمیع کنیم و یک تلویزیون راه بیندازیم کاربردی تر خواهد بود؛ ولی متاسفانه توجه کافی وجود ندارد.

 

* چرا از ظرفیت حرم مطهر و زائران غیر ایرانی استفاده نمی کنیم؟ چرا حضور« العالم» در مشهد جدی نیست ؟چرا رسانه ها اینقدر ضعیف هستند؟

صدیقی فر(مدیر دفتر منطقه ای خبرگزاری فارس): مگر ایجاد یک تلویزیونی که هدفش ترویج اندیشه های دینی باشد، چقدر هزینه دارد؟ حتی اگر به پنج یا شش زبان زنده دنیا بخواهیم برنامه اجرا کنیم. آستان قدس دارد اهمال کاری می کند. بعضی وقت ها در همایش ها شبکه استانی خودمان را فراموش می کنیم، چه برسد به رسانه های برون مرزی. باید از ظرفیت زائر و گردش پذیری خراسان استفاده کنیم. رادیوی اردو در تهران است و فاصله اش با زائر اردو زبانی که از پاکستان به مشهد می آید950 کیلومتر است. دسترسی به مخاطب ندارد در صورتی که از همین مخاطب می تواند استفاده کند. آستان قدس که تا این اندازه زائر اردو را تکریم می کند و برایش برنامه زیارتی می گذارد، باید همین را در اختیار رادیو قرار دهد. رادیو اردو بداند چه زائری آمده و با او ارتباط بگیرد. باید زائر خارجی را به عنوان یک مخاطب و ظرفیت در نظر بگیریم و رهایشان نکنیم. شماره یا ایمیلشان را داشته باشیم و رادیو برون مرزی مرتبط کنیم.«الکوثر»  نباید صرفا خبری باشد. سخنرانی های حرم باید آنجا هم پخش شود.

 

نوروزی(مدیر رادیو دری): خیلی مشتاق سفر به مشهد هستند ولی گویا ما آمادگی اش را نداریم. پشت در های کنسول گری و سفارت های ایران  صف های طویلی است که نشان می دهد مردم می خواهند بیایند ایران، ولی ممنوعیت های متعددی وجود دارد که مانع این کار است. عدم هماهنگی بین سازمان ها و نهادهای عمومی و دولتی بزرگترین مشکل پیش روی ماست. در حال حاضر هیچ نهادی نیست که وظیفه هماهنگی بین این ها را داشته باشد. به عنوان مثال با محوریت زیارت یقینا آستان قدس باید پیش قدم شود.

 

باشی ازغدی( مدیر رادیو تاجیک): بسیاری برای درمان و قسمتی دیگر برای شرکت در همایش های علمی به مشهد می آیند. همه این اتفاقات می افتد بدون اینکه رادیو دری یا تاجیک مطلع شوند. برای من خیلی جالب است که چه طور برای دیدن تاجیکستان که اولا کشور بسیار فقیری است و جاذبه های گردشگری چندانی هم ندارد و قابل مقایسه با مشهد نیست، تور می گذارند؟

 

زمانی که سریال حضرت یوسف در ایران در حال پخش بود، با یک فاصله ای از طریق شبکه های ملی تاجیکستان پخش می شد. استقبال عجیی بود به گونه ای که می گفتند حتی گوشی های موبایل اساتید دانشگاه موسیقی تیتراژ اولیه سریال حضرت یوسف را به عنوان آهنگ تماس گذاشته بودند. در کلوپ های آنجا فیلم های روز هالیود با زبان اصلی بود. در میان آن فیلم ها سی دی سریال حضرت یوسف با دوبله روسی را دیدم. چرا که یک نسل قبل تر زبان روسی را کاملا می فهمند . حتی در رادیوشان صدای محمد اصفهانی گوش می دهند. یا عروسی هایشان فال حافظ می گیرند . ما باید فرهنگ تهاجمی داشته باشیم.

 

 ارادات و محبت اهل سنت آنجا خیلی نسبت به اهل بیت علیهم السلام بالاست، یک مزاری هم دارند در کولاب، برای امام صادق(ع). برای امام حسن عسگری(ع) نماد دارند، مزارهای نمادین که می روند آنجا و به معصوم متوسل می شوند. اهل سنت آنجا به هر حال نظر و اعتقاداتی دارند. مهم ترین قسمت جذب مخاطب خارجی، روابط عمومی و رسانه ای است. متاسفانه، هر نهادی دارد کار خودش را می کند. آستان قدس، شهرداری، دانشگاه فردوسی و حتی وزارت بهداشت و... .

 

بعضی نهادها اصلا نگاه رسانه ای ندارند. فرض کنید رایزن قسمت فناوری و ارتباطات، نمایندگی اش در شمال و شمال شرق است، سایت هم دارد، دارد کار خودش را می کند. حتی جالب است رایزن فرهنگی ایران، همایشی برگزار کرده به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی و نمایشگاهی را دایر کرده، اما خبرنگار ما از آن بی اطلاع است. چرا باید اینگونه باشد؟ حداقلش این است که برای تبلیغ خودش هم که شده، گزارشگر ما را خبر کنند.

 

اطلاع رسانی در همین حد متاسفانه ندارند. این ها سبب این می شود که هر نهاد و موسسه ای کار خودش را بکند. جامعه اهل سنت در افغانستان، آسیای مرکزی و جاهای دیگر  فرهنگ مذهبی شیعه را از همان سه چهار شبکه تلویزیونی می گیرد که مورد نقد جدی مقام معظم رهبری قرار گرفته است.

 

نوروزی(مدیر رادیو دری):دانشگاه فردوسی در مراسمی که استادان زبان فارسی دانشگاه های کابل را دعوت کرده بود، از ما خواست برای پوشش خبری برویم. این اساتید حدود 40 روز مشهد بودند و ما فقط در اختتامیه از حضور این ها مطلع شده بودیم! این ضعف نگاه رسانه ای دست اندرکاران را می رساند. در صورتی که اگر می‌دانستم در آن 40 روز استفاده‌های بیشتری می توانستیم از حضور این ها ببریم. متاسفانه نه وزارت خارجه، نه سازمان ارتباطات، نه سازمان گردشگری هیچکدام همکاری و همراهی ندارند.

 

زیارتی(مدیر رادیو ازبکی): ما بارها از وزارت خارجه در خواست کردیم هیئت هایی که از کشور های هم جوار وارد مشهد می شوند را از طریق فکس به ما اعلام کند تا با آنها در ارتباط باشیم، ولی این اتفاق نمی افتد.

 

به منظور ارتباط گیری بهتر با مخاطب اولین سایت سریلیک درباره امام رضا علیه السلام را در فضای مجازی راه اندازی کردیم. این سایت شامل اطلاعاتی درباره امام رضا علیه السلام، تشکیلات آستان قدس، شخصیت امام رضا علیه السلام و در مورد نظرات اهل سنت راجع به امام رضا است. حدود سه هزار سطر به سریلیک ترجمه شده است.

 

رسانه های ما چقدر به این سمت می روند که ظرفیت های انقلابی، اسلامی و ایرانی مشهد و خراسان را معرفی و جهت دهی کنند؟ چرا یک کار بین المللی در اتحادیه رادیو تلویزیون های اسلامی نداریم؟

 نوروزی(مدیر رادیو دری): باید نهادهای مرتبط با این موضوع را دور یک میز جمع کنیم. با این کار می شود ظرفیت های جدیدی را شناخت. ظرفیت هایی ممکن است باشد که ما آنها را ندانیم. باید آنها را بشناسیم و بتوانیم با آنها ارتباط بگیریم و مسئولین هم بتوانند از توانمندی های ما بهره بگیرند. اگر آستان قدس یک موسیقی را با هزینه ده میلیون با یک خواننده تاجیک و خواننده افغانی اجرا می کند، همان موسیقی را من در رادیو دری با نهایتا دو میلیون تومان و با کیفیت بهتری می توانم تولید کنم. این همکاری ها بین ما و ارگان های مرتبط می تواند شکل بگیرد. با توانمندی هایی که ما داریم می توان یک کار رسانه ای را، خوب و تاثیر گذار انجام داد.

 

صدیقی فر(مدیر دفتر منطقه ای خبرگزاری فارس): من می‌خواهم بگویم دغدغه نسبت به مسائل خارج از کشور خیلی محدود است. مثلا اهتمامی که صدا و سیمای جمهوری اسلامی نسبت به توسعه شبکه های استانی دارد نسبت به توسعه شبکه های برون مرزی ندارد، این یک واقعیت است.

 

آستان قدس رضوی هم باید اهتمامی را نسبت به ترویج فرهنگ رضوی از طریق رسانه ها داشته باشد. حالا یا خودش شبکه ای را تاسیس کند یا معاونت رسانه ای داشته باشد یا حداقل از همین ظرفیت های رسانه های موجود، مثل پرس تی وی دعوت کند. مهم ترین مسئله این است که دغدغه ای وجود ندارد. اگر اراده این چنینی وجود داشته باشد به راحتی می شود تعداد زیادی از رسانه ها را سر خط کرد تا در یک تعامل، با آستان قدس برای نشر معارف رضوی از طریق رسانه اقدام کنند.

 

باشی ازغدی( مدیر رادیو تاجیک): معارف رضوی را به ساده ترین راه می شود منتقل کرد. گروهی از بچه های مذهبی در یک استودیوی کوچک و محقر داستان راستان شهید مطهری را به گویش دری بازخوانی کردند و در افغانستان به صورت سی دی فروختند. از بابت مالی هم در آمد خوبی برایشان داشت. نکته من این است که بحث رسانه برون مرزی مغفول است، حتی در بین آنهایی که دارند کار رسانه ای می کنند.

 

منبع: شماره چهارم نشریه خراسان فرهنگی