تاريخ را ترکمنچايي مي نويسيم يا تنباکويي؟

تاريخ هميشه جذاب است. به خصوص وقتي سال ها از يک واقعه تاريخي گذشته باشد و نسل هاي زيادي آمده و رفته اند و پس از چندين دهه بخواهي نتيجه تصميم ها و رفتارهاي نسل هاي قبل را ببيني. ديروز که به صورت اتفاقي تقويم رخدادهاي مربوط به اول اسفند که مصادف با اول جمادي الاول و 20 فوريه بود را مرور مي کردم، ديدم اتفاقات جالبي با هم همزمان شده است.

مثلا ديروز مصادف بود با اول اسفند 1206 شمسي که روز امضاي عهدنامه ترکمنچاي بود. قراردادي که شوم تر از قرارداد گلستان بود و به موجب آن ولايات ايروان و نخجوان از ايران جدا شد و امتيازات فراواني به روس ها داده شد تنها در قبال تاييد وليعهدي عباس ميرزا و رساندن او به تخت سلطنت! فکر مي کردم، در سر پادشاهان وقت چه مي گذشته که در قبال قدرت خود حاضر بودند بخشي از خاک ايران را به خاطر قدرت خود بذل و بخشش کنند. ديروز اما سالروز اتفاق ديگري هم بود.

127 سال قبل در اولين روز از جمادي الاول 1309 قمري، حکم تحريم استعمال تنباکو توسط آيت ا... ميرزاي بزرگ شيرازي، تکليف مردم و ناصرالدين شاه را در موضوع امتياز «رِژي» يکسره کرد. امتياز انحصاري تنباکو که در زمان ناصرالدين شاه قاجار با تالبوت انگليسي منعقد شد، حق انحصاري تجارت تنباکوي ايران و حتي نظارت در زراعت آن را به مدت 55 سال به شرکت رِژي واگذار کرد. مردم در مقابل اين قرارداد اعتراض کردند و سرانجام پس از صدور فتواي ميرزاي بزرگ شيرازي که استعمال تنباکو به هر نحو را در حکم محاربه با امام زمان(عج) عنوان کرده بود، مردم قليان‌ها را شکستند و انبارهاي توتون را به آتش کشيدند.

تاثير اين فتوا به حدي بود که در درون دربار قاجار نيز کسي از تنباکو استفاده نمي‌کرد. سرانجام ناصرالدين شاه قاجار مجبور شد که اين قرارداد را فسخ کند. جايي که مردم پاي تشخيص مراجع خود ايستادند، توانستند هم جلوي يک قرار داد استعماري را بگيرند و هم تا هميشه تاريخ خوشنامي را نصيب خود کنند اما آن جا که داشته هاي ايران توسط پادشاهان با قراردادهاي ننگين به خارجي ها واگذار شد، بدنامي شان در تاريخ ماندگار شد. حالا که ما به اين اتفاقات نگاه مي کنيم خرسنديم از ايستادگي ايرانيان در ماجراي تنباکو و سرافکنده ايم از ماجراي ترکمنچاي و از دست رفتن خاک و ثروت ايران تا ما هميشه از خود سوال کنيم، تاريخ ما را همچون نسل ترکمنچايي خواهد ديد يا نسل تحريم تنباکو؟

منبع: روزنامه خراسان به قلم امیرحسین یزدان پناه