زیارت گروهی؛ یک ایده و چند دستاورد

به گزارش قاصدنیوز، سید ناصر نعمتی نوشت:

مشهد پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی برنامه های مختلفی را در ارتباط با توسعه پشت سرگذاشته است و امروز بعد از تجربه رویکردهای مختلف در برنامه ریزی برای زائران در مرحله تدوین الگوهای اجرایی و فرهنگی برای ارائه خدمات مطلوب تر به زائران است. نقطه اتکای چنین ادعایی را می توان طرح مطالعات زیارت دانست که چند سال پیش در این شهر آغاز شد و در آن با بررسی حوزه های مختلف مرتبط با زیارت، مسئولان به دنبال این موضوع و پاسخ های مناسب و مبتنی بر نگاه ایرانی اسلامی بودند که چگونه می توان زمینه های زیارت مطلوب از حیث معنوی و گردشگری مذهبی را فراهم آورد؟

 

در حوزه برنامه ریزی برای زائر یکی از موضوعاتی که همواره مورد نظر بوده است نبود هماهنگی لازم بین زمان ورود زائران و هماهنگی و آمادگی کامل برای خدمات رسانی به آنان است. در مقایسه ای میان شهر مشهد و شهرهای بزرگ زیارتی همانند مکه و مدینه یک مساله به طور جدی خودنمایی می کند و آن هم انضباط رفت و آمد زائران به چنین شهرهایی است.

 

تجربه ای بین المللی برای خدمت بهتر به زائر

مکه و مدینه از آن رو که به صورت گروهی یا اصطلاحا کاروانی زائران را پذیرش می کنند در حوزه برنامه ریزی و خدمات رسانی به زائران کمتر دچار مشکل می شوند چرا که توانایی پیش بینی امکانات و خدمات مورد نیاز افزایش پیدا می کند. این بدان معناست که به طور مثال در حوزه اسکان زائران چون زمان ورود و تعداد زائر قابل پیش بینی و یا حتی برنامه ریزی شده است لازم نیست تعداد زیادی هتل ساخته شود که تنها در بخشی از سال که پیک حضور زائران است مورد استفاده قرار گیرند بلکه این حجم متناسب با تعداد حضور زائران برنامه ریزی، پیش بینی و ساخته می شود. به همین دلیل سرمایه گذاری ها به بخش های دیگر هدایت می شود و باز چون تعداد زائر مشخص است و توزیع منظمی برای حضور نیز دارند (به این معنا که در تمام سال به جز ایام حج تمتع تقریبا تعداد زائران یکسان است) وضعیت مطلبوبتری از مدیریت امور زائران را شاهد هستیم که این تنها حاصل مسافرت های گروهی زائران است.

 

این انضباط نه تنها در مسایل خدماتی بلکه در حوزه های دیگر نیز مورد توجه قرار دارد. برج معروفی که در جوار خانه خدا (به نام برج ساعت) ساخته شده است با این برنامه ریزیشیوه تازه ای از پذیرش زائران را در دستور کار قرار داده است؛ به این ترتیب که با دریافت پاسپورت در مبدأ همه برنامه های سفر را برای گروه زیارتی تدارک می بیند. این برنامه ها شامل امور فرهنگی، مذهبی، زیارتی، تفریحی و... می شود. به خوبی روشن است که در این الگوی زیارت مسئولان چنین تورهایی (برنامه ریزان سفرهای گروهی در برج ساعت) می توانند آن طور که مد نظرشان است بهترین اوقات سفر عمر یک مسلمان یعنی حج او را هدایت و برنامه ریزی کنند. در این برنامه قطعا قرائت های مورد پسند برنامه ریزان چنین سفرهایی از اسلام است که روح این سفر زیارتی را برای افراد مختلف می سازد و عمیق ترین تاثیرات را بر آن ها می گذارد.

 

این نوع ارتباط می تواند حتی پیش از سفر و تا مدت ها پس از آن نیز میان زائران و مسئولان امور زیارتی این زیارت های گروهی برقرار باشد و پیداست که این ارتباط به مدیریت بهتر امور فرهنگی و خدماتی زائران در سفرنخست و همچنین سفرهای بعدی می انجامد و این رویکرد حاصل ترویج الگوی سفرهای زیارتی گروهی است.

 

 

 

ترویج زیارت گروهی، فرصتی برای استفاده بهینه از قوای میزبانی

به روایت آخرین آمارهای سال گذشته چیزی بین 28 تا 30 میلیون زائر در مشهد حضور داشته اند که حدود یک دهم آنان را زائران غیر ایرانی تشکیل می دهند. ایام پیک حضور زائران در مشهد الرضا(ع) که از آن جمله می توان به روزهای تعطیل ابتدای هرسال اشاره کرد نیز آمار سال های مختلف نشان می دهد چیزی حدود 5 تا 7 میلیون زائر در این شهر حضور داشته اند. طبیعی است که نمی توان برای ایام پیک حضور زائر امکانات دائمی به وجود آورد و زیر ساخت ها را برای آن زمان توسعه داد بلکه با توزیع زمان حضور زائران در طول سال می توان این موضوع را مدیریت کرد. بدیهی است که این تقسیم بندی زمان حضور می تواند تا حدودی در کاهش تعداد زائران در چنین زمان هایی تاثیر داشته باشد و بقیه آن را می شود با تمهیدات کوتاه مدت برنامه ریزی کرد.

 

به طور مثال آخرین آمار ها در سال گذشته حاکی از فراهم آمدن 106 هزار و 937 تخت برای اسکان زائران در مشهد است. البته به این تعداد باید آمار تخت های موقت و مدل های دیگر اسکان را نیز افزود ولی همین تعداد تخت موجود نیز تنها در زمان پیک حضور زائر کاملا مورد استفاده قرار می گیرد و در دیگر ایام سال بین 50 تا 70 درصد آن اشغال می شود. این در حالی است که همچنان صحبت ها درباره افزایش تعداد تخت های اقامت در مشهد در میان سرمایه گذاران ادامه دارد. با یک برنامه ریزی درست برای افزایش مدل زیارت گروهی در مشهد نه تنها می توان این مشکل را مدیریت کرد بلکه می توان سرمایه گذاری ها را به سمتی هدایت کرد که نیازها و خلأهای بیشتری دراین باره وجود دارد.

 

تاثیرگذاری معنوی و تبلیغ دینی زیر سایه زیارت گروهی

تغییر الگوهای سفر به شهر مشهد از زیارت خانوادگی و فردی به الگوی زیارت گروهی نه تنها در حوزه خدمات رسانی بهتر بلکه در بخش های تبلیغی و فرهنگی نیز شرایط بهتری را فراهم می آورد. در چنین الگویی فرصت تبلیغ و ترویج مفاهیم و آداب مرتبط با زیارت بهتر فراهم می آید و با حضور مبلغان تخصصی امکان بهره مندی بیشتری به لحاظ معنوی برای زائران وجود دارد.

 

در این شرایط با طراحی مدل مفهومی زیارت می توان به برنامه حضور زائران سر و شکلی متناسب تر با زیارت مطلوب در اسلام داده و الگوی سفرهای زیارتی را به بارگاه ملکوتی امام هشتم (علیه السلام) سامان داد. منظور از الگوی سفر زیارتی تعریف اجزا و آدابی است که یک زائر باید آن را در آستان امام مورد توجه قرار دهد و همچنین آثار مترتب بر این زیارت را نیز بداند. طبیعی است که اطلاع رسانی و تبلیغ چنین اموری در زیارت های گروهی بهتر و بیشتر قابل دست یابی است.

 

انسجام نظارت و ارزیابی خدمات سفر برای کاروان های زیارتی

از آن جا که تنوع اهداف سفر در سفرهای زیارتی خانوادگی و فردی بیشتری است و دسترسی مناسبی به زائران در این گونه سفرها وجود ندارد همیشه رسیدگی به شکایات و شناسایی خلأها در این شرایط دشوارتر است. باید دانست که ارزیابی و نظارت بر ارائه خدمات و کنترل کیفیت آن ها زمانی دقیق تر و بهتر انجام می شود که نظم مناسبی در سفرهای زیارتی وجود داشته باشد وگرنه در شرایطی که به طور طبیعی تقاضای اسکان بیش از امکانات موجود باشد ناچار باید مدل هایی از سکونت در شهرهای زیارتی را به خدمت گرفت که در شرایط طبیعی و برنامه ریزی شده از رده اعتبار خارج است. این مثال را می توان به همه حوزه های خدماتی دیگر نیز تسری داد. زیارت های گروهی شرایط مناسب تری را برای نظارت و ارزیابی خدمات سفر به کاروان های زیارتی فراهم می آورد و از این حیث به کیفی سازی خدمات زیارتی می انجامد.

 

کیفی سازی خدمات زیارت زیر سایه انضباط ورود و خروج زائران با دقت و ارزیابی بیشتری انجام خواهد شد؛ این درحالی است که در سفرهای فردی و یا خانوادگی به دلیل ناشناخته بودن زائر، نحوه ورود و خروج و جزئیات بهره مندی از خدمات زیارتی مسئولان با مشکلات بسیاری برای نظارت بر واحدهای خدمات دهنده و ارزیابی آنان روبرو هستند. به هر ترتیب یکی دیگر از فواید ترویج زیارت های گروهی رسیدگی بهتر به شکایت ها و نظرات زائران در جریان سفر است که می تواند مطلوبیت بیشتری را برای آنان به همراه داشته باشد. این مولفه در افزایش رضایتمندی زائران در ارائه خدمات در مسیر و مقصد سفر نیز موثر خواهد بود.

 

افزایش ماندگاری زائر

یکی از آمارهایی که در چند سال اخیر با کاهشی جدی روبرو بوده است زمان ماندگاری زائر در مشهد مقدس است. هرچند در اعلام این رقم اختلاف هایی وجود دارد ولی فصل مشترک این آمارها نشان می دهد زمان ماندگاری زائر در این شهر زیارتی به کمتر از دو روز رسیده است.

 

زمان ماندگاری زائر در شهر زیارتی از آن جهت حایز اهمیت است که علاوه بر ایجاد فرصت های بهتر برای رشد اقتصاد زیارت می تواند موجب افزایش کیفیت آن نیز باشد. کیفیتی که تحت تاثیر تورهای زیارتی تکمیلی در حاشیه زیارت بارگاه منور امام هشتم (علیه السلام) شکل می گیرد و به افزایش معرفت و آگاهی زائر منجر می شود. برنامه ریزی برای زیارت های گروهی به موجب شناسایی ظرفیت های فرهنگی و تاریخی و همچنین زیارت دیگر اماکن متبرکه و بقعه های امام زادگان شریف نه تنها به کیفیت حضور زائران می افزاید بلکه به شکل گیری حلقه های دیگر خدماتی در کنار زیارت نیز کمک می کند. می توان برنامه های سیاحتی مناسب با چنین سفرهایی را نیز به این لیست اضافه کرد که همه این ها در شرایطی می تواند محقق شود که زائر در یک پروسه برنامه ریزی شده به این شهر وارد شود و با مدیریت روحانی و مدیر کاروان از این شرایط بهره مند شود و این شدنی نیست مگر با ترویج الگوی سفرهای زیارتی گروهی.

 

تابناک خراسان رضوی