با توافق هسته‌ای، چه حقوقی«برای همیشه» از ایران سلب می‌شود؟

به گزارش «قاصدنیوز» طی روزهای گذشته مساله عزتمندانه بودن یا نبودن توافق هسته‌ای، به وسیع‌ترین شکل ممکن در رسانه‌ها مورد بحث قرار گرفته است. اما مساله‌ای که در این میان مغفول مانده، تعهداتی است که بر اساس متن برجام، ایران به صورت مادام العمر می‌پذیرد.

 

به گزارش رجانیوز به نقل از مسیرآنلاین، مسلما در مذاکرات هسته‌ای و متن نهایی آن، ایران اجرای برخی محدودیت‌ها را برای مدت مشخص پذیرفته است. اما اینکه برای رسیدن به توافق تعهد شود که کشور از برخی حقوق خود در زمینه‌های علمی و صنعتی، “برای همیشه” محروم شود، غیر قابل قبول به نظر می‌آید.

 

 متاسفانه در بند ۱۱ و ۱۲ برجام، ورود ایران به برخی حوزه‌های صنعت هسته‌ای ـ علیرغم پرکاربرد بودن و اهمیت آن در تامین انرژی بویژه در دهه‌های آتی ـ “برای همیشه” ممنوع شده است. ظاهرا تیم مذاکره کننده کشورمان نیز با این موضوع موافقت نموده است. محرومیت‌های مادام العمر ایران در متن برجام از این قرار است:

 

۱- برای همیشه، ایران باید همه سوخت مصرف شده کلیه رآکتورهای فعلی و آینده خود (اعم از رآکتورهای تحقیقاتی یا قدرت) را از کشور خارج نماید.

اهمیت این بند زمانی روشن می‌شود که بدانیم سوخت مصرف شده رآکتور (پسماند) در برخی موارد ارزشی بالاتر از سوخت اصلی دارد. سوخت مصرف شده پس از طی فرآیند بازفرآوری می‌تواند به عنوان سوخت در نوع دیگری از رآکتورهای هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد. مفهوم “چرخه” بودن فناوری سوخت هسته‌ای که همواره برآن تاکید می‌شود نیز به همین معنا است. لذا با تعهد فوق، چرخه سوخت هسته‌ای در کشور ناقص خواهد ماند. در واقع متن برجام، ایران را برای همیشه از داشتن “چرخه” سوخت هسته‌ای محروم می‌نماید.

 

۲- برای همیشه، ایران وارد بازفرآوری سوخت مصرفی نخواهد شد

۳- برای همیشه، ایران وارد ساخت تاسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی نخواهد شد.

۴- برای همیشه، ایران حتی اقدام به فعالیت‌های تحقیق و توسعه در زمینه بازفرآوری سوخت مصرفی که منجر به ایجاد چنین توانایی در کشور شود، نخواهد کرد.

 

تشریح اهمیت بازفرآوری در صنعت هسته‌ای در این مجال نمی‌گنجد. اما ذکر این نکته ضروریست که در شرایط فعلی جهان معادن اورانیوم رو به پایان است و انرژی هسته‌ای آینده جهان از سوخت پلوتونیوم تامین می‌شود. پلوتونیوم نیز از بازفرآوری سوخت مصرف شده حاصل می‌گردد. در واقع بر خلاف سوخت اورانیومی که برای یک بار مصرف شده و تبدیل به پسماند می‌گردد، پلوتونیوم حاصل از بازفرآوری، بارها و بارها در رآکتورهای پلوتونیومی مصرف می‌شود و هر بار پس از بازفرآوری مجددا به عنوان سوخت در رآکتور قرار می‌گیرد.

 

لذا قدرت‌های استکباری با ترفند حیله گرانه خود، ضمن تحمیل تعهد مربوط به بند ۱۲ برجام، ایران را از داشتن سوخت هسته‌ای در سال‌های آینده محروم کرده‌اند.

 

اهمیت این مساله زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم ایران از لحاظ معادن اورانیوم چندان غنی نیست. به طوری که رئیس سابق سازمان انرژی اتمی اخیرا بیان کرده بود معادن فعلی اورانیوم ایران، برای تامین ۲۵۰۰ مگاوات برق هسته‌ای تنها تا ۲۰ سال پاسخگو خواهد بود.

 

مقایسه این رقم با هدف تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است نشان می‌دهد که معادن شناخته شده اورانیوم ایران (بر اساس اطلاعات فعلی) قادر به تامین سوخت ۲۰ هزار مگاوات رآکتور هسته‌ای برای بیش از ۳ سال نخواهند بود.

 

بدین ترتیب راه پیش روی ایران برای تداوم صنعت هسته‌ای در آینده نزدیک، یکی واردات همیشگی اورانیوم و دیگری اتکا به بازفرآوری سوخت مصرفی است. بنابراین با محروم کردن کشور از بازفرآوری و حتی تحقیق و توسعه بر روی آن، در واقع صنعت هسته‌ای ایران محتاج قدرت‌های خارجی می شود.

 

قدرت‌هایی که رفتار آنها در ماجرای واردات سوخت رآکتور تهران به عنوان شاهد مثال است. ضمن اینکه با پایان یافتن منابع اورانیوم جهان در آینده‌ای نه چندان دور، کشوری که برای بیش از ۱۵ سال حتی از تحقیق و توسعه بر روی بازفرآوری محروم بوده است، در این زمینه فرسخ‌ها از تکنولوژی جهانی عقب خواهد بود.

 

نکته پایانی در زمینه حقوق سلب شده از ایران، لحن متن برجام می‌باشد. بند ۱۲ این متن می‌گوید:

 

«ایران به مدت ۱۵ سال وارد بازفرآوری سوخت مصرفی…..نگردیده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.»

 

همان گونه که مشاهده می‌شود جمله بندی متن فوق چنین القا می‌کند که محدودیت بازفرآوری برای ایران ۱۵ ساله است، اما با اضافه کردن قید «پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد»، محرومیت فوق را ـ به گونه‌ای که خواننده در نگاه اول متوجه نشود ـ دائمی ساخته است. ظاهرا این ترفند کارساز بوده زیرا پس از گذشت بیش از ۱۰ روز از انتشار متن برجام، محروم شدن ایران از این فناوری راهبردی و حیاتی چندان مورد توجه منتقدان قرار نگرفته است.

 

در هر صورت لازم است مراجع قانونی کشور با اتخاذ تدابیر لازم مانع از سلب شدن همیشگی حق بازفرآوری از کشور شوند. چرا که پذیرفتن این مساله، در آینده موجب تعطیل شدن کل صنعت هسته‌ای و محرومیت نسل‌های آینده از این انرژی خواهد شد.

 

پی نوشت: متن بند ۱۱ و ۱۲ برجام

Iran intends to ship out all spent fuel for all future and present power and research nuclear.1 reactors, for further treatment or disposition as provided for in relevant contracts to be duly concluded with the recipient party.

For ۱۵ years Iran will not, and does not intend to thereafter, engage in any spent fuel.2 reprocessing or construction of a facility capable of spent fuel reprocessing, or reprocessing R&D activities leading to a spent fuel reprocessing capability, with the sole exception of separation activities aimed exclusively at the production of medical and industrial radio-isotopes from irradiated enriched uranium targets.

متن ترجمه منتشر شده از سوی وزارت امور خارجه:

 

 1.ایران قصد دارد همه سوخت مصرف شده کلیه راکتورهای هسته ای تحقیقاتی و قدرتی فعلی و آینده خود را برای پسماندداری یا اقدامات بعدی، آنگونه که در قراردادهایی که به نحو صحیح با طرف دریافت کننده منعقد خواهد شد، از کشور خارج کند.

 

 2.به جز فعالیت های جداسازی با هدف تولید رادیوایزوتوپ های پزشکی و صنعتی از نمونه‏ های تابش‏ دیده‏ ی اورانیوم غنی‏ شده، ایران به مدت ۱۵ سال وارد بازفرآوری یا ساخت تاسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی، یا فعالیت های تحقیق و توسعه‏ ی بازفرآوری که منتج به ایجاد قابلیت بازفرآوری سوخت مصرفی شود، نگردیده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.

 

محمد مالکی – کارشناس مسایل هسته ای

 

منبع: رجا