پذیرش بازجویی از دانشمندان کشور با عنوان «ملاقات‌های فنی-کارشناسی»!

یکی از مهم‌ترین مسائل مورد بحث در خروجی‌های مذاکرات وین موضوع بازرسی از مراکز نظامی و بازجویی از دانشمندان هسته‌ای بوده است. این مسأله به عنوان یکی از مهم‌ترین خطوط قرمز مطروحه تضمین‌کننده امنیت دانشمندان کشور در برابر حملات تروریستی کشورهای غربی و نیز باعث حفظ توان دفاعی کشور در برابر دزدی اسرار نظامی می‌گردید.

 

به گزارش قاصدنیوز به نقل از «یک بیست»، جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید در اظهاراتی مهم پس از اعلام متن برجام اعلام داشت که وجود رژیم بازرسی‌های گسترده‌ای که در توافقات گنجانده شده باعث می‌شود حمله نظامی به ایران هدفمندتر بشود. وی در این باره در تهدیدی آشکار آن هم پس از شکل‌گیری توافق گفت:

نکته کلیدی این است که (پس از توافق) گزینه نظامی تقویت هم می‌شود، چراکه طی این سال‌ها ما جزئیات بیشتری از برنامه هسته‌ای ایران جمع‌آوری خواهیم کرد. بنابراین، زمانی که وقت تصمیم‌گیری فرماندهان نظامی آمریکا و اسرائیل در مورد هدف‌گیری می‌رسد، به دلیل اطلاعاتی که طی این سال‌ها به لطف رژیم بازرسی‌ها جمع‌آوری کرده‌ایم، آن تصمیمات به طرز چشم‌گیری مبتنی بر اطلاعات بوده و توانمندی‌های ما ارتقا یافته‌اند.

 

این اظهارات نشان دهنده میزان خطرناک بودن بازرسی از مراکز نظامی کشور توسط بیگانگان است. همچنین به وضوح این موضوع را که اسرار نظامی ایران توسط آژانس به صورت مستقیم در اختیار امریکا قرار می‌گیرد را تأیید می‌کند.

 

اما تیم مذاکره‌کننده درباره پذیرش بازجویی از دانشمندان و بازرسی از مراکز نظامی کشور اظهارات قابل تأملی دارد. عباس عراقچی درباره این موضوع روز دوشنبه ۲۹ تیر در گفتگوی ویژه خبری پذیرش بازجویی از دانشمندان هسته‌ای از سوی ایران را به عنوان بخشی از تعهدات ایران در برجام را رد کرد و گفت:

این‌ها آمدند گفتند که یک سری دسترسی‌هایی را به آژانس بدهید به یک سری محل‌ها و یک سری افراد که آژانس با این افراد صحبت بکند یا از محل‌هایی که پیشنهاد کرده بودند بازدید بکند و بعد این موضوع PMD حل و فصل بشود و برود و آژانس گزارش نهایی خودش را بدهد و بگوید با این افراد صحبت کردم و از این محل‌ها بازدید کرده‌ام و در گذشته این جور بوده یا آن جور بوده -چون می‌دانید قضاوت نسبت به تاریخ این طور هست-. خوب این راه حل پیشنهادی در تهران مورد قبول واقع نشد و ما اعلام کردیم دسترسی به دانشمندان خودمان به هیچ وجه نمی‌دهیم و به اماکن نظامی‌مان هم دسترسی نمی‌دهیم.

 

… قرار هست در طول این بررسی‌ها اگر آژانس مدارکی داشت ارائه بدهد، سؤالاتی داشت ارائه بدهد و ما هم پاسخ‌های لازم را ارائه بدهیم و اگر که احتیاج به اقدامات بیشتری بود بین ما و آن‌ها بحث بشود ولی به طور مسلم بازدید از اماکن نظامی حتی به صورت مدیریت شده قرار نیست که باشد.

 

ما از اماکن نظامی خودمان مطمئنیم و چه درباره PMD و چه درباره پروتکل الحاقی قطعاً نیازی نخواهد بود که از این تأسیسات بازرسی صورت بگیرد.

 

اما در این میان بررسی متون منتشر شده از مذاکرات وین واقعیات دیگری را بیان می‌کند. متن نقشه راه بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (به عنوان یکی از سه متن منتشر شده از مذاکرات وین در کنار متن برجام و قطعنامه شورای امنیت) صراحتاً حکایت از صدور مجوز بازدید از پارچین -به عنوان یک سایت نظامی- و همچنین انجام «دیدارهای فنی و تخصصی» می‌کند. (متن رسمی نقشه راه از سایت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی).

 

لازم به ذکر است که در بخش‌های مختلف برجام که به اقدامات شفاف ساز ایران مربوط است به این نقشه راه ارجاع داده شده است. در بند C از بخش هسته‌ای برجام تحت عنوان «شفافیت و اقدامات اعتمادساز» که بخشی از تعهدات ایران را مشخص کرده‌ است، می‌خوانیم:

ایران «نقشه راه برای رفع ابهام از مسائل مورد اختلاف حال و گذشته» مورد توافق با آژانس، شامل ترتیباتی برای پرداختن به مسائل مورد نگرانی حال و گذشته‏ ی مربوط به برنامه هسته ای‏ ایران مندرج در ضمیمه گزارش مورخ ۸ نوامبر ۲۰۱۱ آژانس  (GOV/2011/65)، را کاملا اجرا خواهد نمود. اجرای کامل فعالیت هایی که ایران بر اساس این نقشه راه برعهده می گیرد تا ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵ تکمیل خواهد شد

 

در قسمت  Mضمیمه یک برجام که مربوط «موضوعات مورد نگرانی گذشته و حال» است نیز می‌خوانیم:

ایران تمام فعالیت­های تعیین شده در پاراگرافهای ۲، ۴، ۵ و ۶ «نقشه راه روشن نمودن موضوعات باقیمانده از گذشته و حال»، آنگونه که توسط در گزارشهای به روزآوری منظم توسط مدیر کل آژانس بر روی اجرای این نقشه راه راستی آزمایی شود، تکمیل خواهد کرد

 

«دیدارهای فنی-کارشناسی» به جای بازجویی از دانشمندان و مقامات کشور

در بند ۴ از این نقشه راه با اشاره به ملاقات‌های فنی-هسته‌ای، اینطور آمده است:

After the IAEA has submitted to Iran questions on any possible ambiguities regarding such information, technical-expert meetings, technical measures, as agreed in a separate arrangement, and discussions will be organized in Tehran to remove such ambiguities

پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سوالات در خصوص هرگونه ابهام در چنین اطلاعاتی را به ایران ارائه کرد، دیدارهای فنی-کارشناسی، اقدامات فنی و مباحث آنگونه که در ساز و کار جداگانه مورد توافق قرار گرفت، برای رفع این ابهامات، در تهران صورت خواهد گرفت.

 

رویه کار به این صورت است که آژانس ابتدا سؤالات خود را به ایران می‌فرستد و ایران پاسخ‌هایی مکتوب به این سؤالات می‌دهد اما پس از ارائه این پاسخ‌ها آژانس درخواست دیدارهای فنی و کارشناسی و اقدامات فنی دیگری را برای رفع ابهامات خود درباره این پاسخ‌ها می‌دهد که ایران موظف به انجام آن اقدامات است و هیچ توضیح بیشتری درباره چیستی این دیدارها و اقدامات داده نشده و به وضوح مشخص کرده که سازوکار آن در توافق دیگری که منعقد شده که آورده شده است. گفتنی است متن توافق مزبور منتشر نگردیده و به صورت محرمانه می‌باشد. احتمال دارد که این توافق منتشر نشده حاوی لیست مربوط به این افراد و دانشمندان باشد. پیش از این نیز در ۹ خرداد ۹۴، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، وزیر اسبق دفاع و از فرماندهان ارشد نظامی کشور، با اشاره به ارائه فهرستی در این خصوص از سوی طرف مقابل‌، در مورد اسامی موجود در این فهرست گفته بود:

اولین نفر خود من هستم، لیست ارائه شده شامل اسامی ۲۳ نفر از مسئولان و متخصصان کشور است.

در واقع به نظر‌ می‌رسد که با توجه به حساسیت‌های موجود در کشور مبنی بر ممنوعیت بازجویی از مقام‌ها و دانشمندان کشورمان، ترجیح داده شده است که از عبارت technical-expert meetings (دیدارهای فنی-کارشناسی) برای الزام ایران به انجام این تعهد استفاده شود و از توضیح بیشتر نیز در این سند علنی خودداری شود.

 

بازرسی از سایت پارچین

از سوی دیگر در رابطه با سایت نظامی پارچین نیز در بند پنجم :نقشه راه» به توافقی اشاره شده است که به آژانس امکان حل و فصل مسائل مربوط به آن را می‌دهد. در بند پنجم سند منعقد شده بین ایران و آژانس می‌خوانیم:

 ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر ساز و کار جداگانه‌ای در خصوص موضوع پارچین توافق کردند.

همان طور که مشاهده می‌شود در مورد سایت پارچین نیز به توافقی اشاره شده که منتشر نگردیده و محرمانه می‌باشد. ولی در گزارش نوامبر ۲۰۱۱ دبیرکل آژانس مطالب جالبی را درباره نحوه رفع نگرانی آژانس درباره پارچین می‌خوانیم. لازم به یادآوری است که این رسیدگی به این گزارش در این نقشه راه مبنا قرار گرفته است و ایران ملزم به پاسخ گویی در مورد مسائل حل نشده در این گزارش شده است (بند اول نقشه راه مورد توافق بین ایران و آژانس). به همین خاطر این گزارش اهمیت ویژه‌ای دارد. در گزارش نوامبر ۲۰۱۱، آژانس درخواست دسترسی (Visit) به سایت پارچین را _درست همان طور که در سال ۲۰۰۵ دو بار چنین دسترسی به آن سازمان داده شده بود_ مطرح کرده است. در بند ۵۰ این گزارش می‌خوانیم:

در نتیجه اطلاعاتی که توسط یک کشور عضو در اوایل سال ۲۰۰۰ به آژانس رسید که دلایلی را مبنی بر آزمایش مواد شدیداً انفجاری -احتمالاً مربوط به مواد هسته‌ای- در مجموعه نظامی پارچین ارائه می‌کرد، آژانس اجازه پیدا کرد که دو بار در سال ۲۰۰۵ (سال ۸۳ و ۸۴) از این پایگاه بازدید کند. در آن زمان بواسطه تصویربرداری ماهواره‌ای، آژانس نقاط پراهمیتی را شناسایی کرده بود [که از آن نقاط بازدید کافی صورت گرفت] اما هیچ‌کدام از آن نقاط شامل موردی که همکنون (سال ۲۰۱۱) تصور می‌شود شامل ساختمانی است که استوانه انفجاری مزبور (در بند ۴۹) در آن قرار دارد نمی‌شدند.

در حقیقت رفع نگرانی آژانس منوط به دسترسی به ساختمانی است که در مجموعه نظامی پارچین قرار دارد و اشتباهی که چندین بار در مذاکرات سال ۸۲ تا ۸۴ رخ داد این بار نیز رخ داده و جواز دسترسی به اسرار حساس نظامی کشور مورد پذیرش قرار گرفته است. این به معنای دسترسی به پایگاهی نظامی است که ۱۰ سال است کشور به سختی در برابر درخواست‌های زیاده‌خواهانه غرب برای دسترسی‌های مکرر به این پایگاه‌های نظامی ایستادگی کرده و به سادگی طی یک قرارداد کوتاه مدت چند ماهه و حتی پیش از امضای توافق و بدون هرگونه دستاورد مشخص این امتیاز به طرف مقابل واگذار شده است.

 

 

باز ماندن پرونده ایران حتی بعد از انجام تعهدات و عبور از خط قرمزها

علاوه بر تناقض روشن مفاد موجود در این توافق با اظهارات مسئولین، نکته جالب دیگر اینجاست که در جای جای این سند تأکید شده است که تمام مسائل مورد بحث در این سند تنها مربوط به نگرانی‌های آژانس مطروحه در گزارش دبیرکل در نوامبر ۲۰۱۱ است و آژانس تنها باید گزارشی در رابطه با اقدامات شفاف‌ساز ایران در رابطه با آن مسائل ارائه کند. در بند ۸ این نقشه راه می‌خوانیم:

تا تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ (۲۴ آذر)، مدیر کل ارزیابی نهایی را در مورد حل تمامی مسائل باقی‌مانده گذشته و حاضر آنطور که در ضمیمه گزارش ۲۰۱۱ مدیر کل (GOV/۲۰۱۱/۶۵) تعیین شده، برای اقدام به شورای حکام ارائه خواهد کرد. پیش از صدور گزارش، یک نشست فنی جمع‌بندی میان ایران و آژانس برگزار خواهد شد.

 

عباس عراقچی پس از توافق وین در برنامه نگاه یک در اینخصوص می‌گوید:

تصور ما این هست که احتمالاً ظرف سه چهار ماه آینده می‌شود موضوع PMD را در یک همکاری نزدیک بین ایران و آژانس به یک جمع‌بندی نهایی رساند و این موضوع را هم فیصله داد.

 

اما با توجه به بند ۸ متن نقشه راه مشاهده می‌کنیم که بر خلاف تصور عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده باز هم الزامی برای آژانس وجود ندارد که نسبت به صلح‌آمیز بودن و صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای ایران ابراز اطمینان کند و کماکان پرونده مسائل حل نشده بین ایران و آژانس باز باقی خواهد ماند و مدیر کل آژانس تنها باید گزارشی از اقدامات ایران ارائه کند که امکان بهانه‌جویی را برای آن سازمان باز نگه می‌دارد. نکته جالب اینجاست که تعهدات ایران در سند نقشه راه توافق شده بین ایران و آژانس بدون طی روال قانونی در داخل کشور از زمان اعلام جمع بندی مذاکرات (۲۳ تیر ۹۴) در حال اجرایی شدن است که توضیح آن فرصتی دیگر می‌طلبد.

 

همچنین به طور خلاصه این نقشه راه به دو توافق محرمانه اشاره می‌کند که یکی از این توافقات مربوط به بازجویی از دانشمندان و دیگری مربوط به توافق ایران و آژانس درباره مسأله سایت نظامی پارچین می‌شود. رضا نجفی نماینده جمهوری اسلامی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در این‌باره می‌گوید:

توافقی که ایران با آژانس برای حل تمام مسایل گذشته در یک بازه زمانی محدود و مشخص تحت عنوان نقشه راه امضا کرده اند به دو ترتیبات جداگانه بین ایران و آژانس اشاره دارد. این دو ترتیبات که حاوی موضوعات فنی هستند کاملا محرمانه تلقی می شوند… افشای این ترتیبات محرمانه توسط هر طرفی که صورت گیرد بشدت بر اجرای آن تاثیر منفی خواهد گذاشت و لذا آژانس باید مراقب باشد که مفاد این ترتیبات همانند سایر ترتیبات محرمانه با کشورهای عضو محرمانه باقی بماند.

که به نظر می‌رسد اطلاعات جزئی‌تر در مورد این تعهدات و نحوه اجرای آن برای جلوگیری از حساسیت‌ها علنی نشده است و حتی اصل تعهدات هم نه در متن برجام بلکه در متن نقشه راه توافق آمده است که طبیعتاً توجه کمتری به آن می‌شود.

 

لازم به ذکر است که علاوه بر تعهدات پذیرفته شده در مورد بازرسی‌ها در این نقشه راه، مکانیسمی بلند مدت و سخت‌گیرانه نیز برای بازرسی از همه مراکز اعلام شده و اعلام نشده کشور در برجام در نظر گرفته شده که بررسی این مکانیسم خود به فرصتی جداگانه نیازمند است.