مراقبات ماه مبارک رمضان در بیان میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

به گزارش قاصدنیوز، از امیر المؤمنین علیه السّلام روایت شده است:

 

نگویید رمضان، زیرا نمى‌دانید رمضان چیست، و اگر کسى گفت، باید صدقه داده و روزه بگیرد. بلکه همانطور که خداوند فرموده است بگویید ماه رمضان.

 

از اعمال مهم سالک در این ماه بزرگ شناخت حقیقت این ماه - در این ماه خداوند رهروان این ماه را با دعوت به میهمانى این ماه گرامى داشته و این ماه ماه میهمانى خداست - و سپس فهمیدن معنى روزه و مناسبت آن با میهمانى خداست. آنگاه تلاش و کوشش براى بدست آوردن اخلاص در کردار و رفتارهایى است که مطابق با رضایت صاحبخانه است.

 

توبه

۱- ابتدا پاک کردن دل با توبه صادقانه.

 

پاکیزه نمودن مال با دادن خمس

۲- پاکیزه نمودن مال با دادن خمس تا غذا، لباس، مکان و هر چیزى که روزه‌دار در آن دخل و تصرف مى‌کند پاک شود. همانگونه که در روایات آمده خداوند براى تطهیر مال دادن خمس را کافى دانسته است. بنابراین بهتر است خمس خود را در اول ماه حساب کرده و آن را بپردازد تا غذا و همه دخل و تصرفات او از حلال باشد.

 

شروع خوب سال

۳- تلاش براى شروع خوب سال روایات زیادى داریم که:

ماه رمضان اول سال است و این که اگر این ماه سالم شد تمام سال بسلامت خواهد ماند.

انسان بیدار تأثیر کارهاى خود را در حالات و خواسته‌هایش دیده و بجهت این که ماه رمضان اول سال بوده و خیر و شرّ در آن مقدّر مى‌شود، مى‌داند که عمل او در این ماه تأثیر بزرگى در تمام جوانب زندگیش دارد، بخصوص در رزق و اجل او، و توفیق انجام خیرات و عبادات. و همینطور تأثیر اول این ماه را نسبت به بقیه این ماه مى‌داند. بهمین جهت مراقبین اهمیت زیادى به اعمالى که در این روز وارد شده، مى‌دادند. بخصوص دعایى طولانى که مختص به این روز است. این دعا در «اقبال» از «تلّعکبرىّ» با مستند کردن آن به امام صادق علیه السّلام نقل شده است. دعایى است بزرگ، شامل تمام مطالب دین، دنیا و آخرت. ولى آنچه مهم است کوشش در بدست آوردن شرایط دعا و اداى حق این دعاست. و به جان خود قسم کسى حق این دعا را نمى‌فهمد، مگر این که تلاش و اهمیت او براى تکمیل شرایط و اخلاص در آن، بیشتر شده، و مقدار محبت کسى که این دعا و امثال آن را به ما یاد داده، مى‌فهمد، و قدر نعمت الهى معصومین علیهم السّلام را خواهد دانست. زیرا اگر آموزش آنان نبود، از کجا ادب سخن گفتن با خداى متعال را، آنگونه که شایسته است یاد مى‌گرفتیم. و چطور مى‌فهمیدیم که چگونه با خدا سخن گفته و با او مناجات نماییم، از او خواسته و شکر او را بجا آوریم، که او راضى باشد. و از کجا مقدار ناتوانى و تقصیر خود را در رعایت مراسم بندگى او مى‌فهمیدیم. در عوالم نادانى و گمراهى باقى مانده و با چارپایانى که هلاک شدند هلاک مى‌شدیم.

 

توسل در شب اول‌

۴- مهمترین کارى که سالک باید انجام دهد، این است که در شب اول ماه به یکى از معصومین که حامى و نگهبان آن شب است مراجعه، و با چهره آبرومند و نورانى او نزد پروردگارش، به درگاه خدا روى آورد - زیرا چهره تاریک و بى‌آبروى او شایستگى رو نمودن به درگاه مقدس پروردگار بزرگ و زیبا را ندارد - و باید براى شفاعت نمودن و پناه دادن، خیلى از او خواهش نموده و توسل کاملى به او پیدا نماید، و آنقدر به درگاه او تضرع و گریه و زارى کند، تا او را پذیرفته و براى او وساطت نماید، و براى اینکه خداوند او را پذیرفته و او را موفق به انجام اعمالى که دوست دارد و خوشنودى او در آن است، بگرداند، به درگاه خداوند تضرع نماید. زیرا او کریم است و کریم ها را رد نمى‌کند، بخصوص اولیایى که آنها را درهاى رحمت خود و علامت راهنمایى خلقش قرار داده، و با کرامت خود تربیت و آنان را به پناه دادن پناه جویان امر نموده است.

 

سالک مى‌تواند با یک ساعت توسل بهمراه خوش زبانى به سعادتى برسد که با عبادت یک سال نتوان به آن رسید. بنابراین فرصت را غنیمت شمار و بعد از عرض سلام و درود و ثنا و بزرگداشت آنان به درگاه آنان عرض کن: «مولایم در این شب تو حامى امت و نگهبان آنانى. تویى برترین مخلوقات. پذیرایى از میهمان را دوست داشته و از جانب خداى بزرگ مأمور به پناه دادن مى‌باشى. بنده تو، میهمان خدا و میهمان تو و پناه‌جوى از خدا و تو است. بنده‌ات را پناه ده و حمایتش نما. و پذیرائى خود را در این شب، وارد نمودن من در قصد و اراده و حزب خود، و در دعا و حمایت و شفاعت و ولایت و شیعیانت قرارده.

 

و به درگاه خدا تضرع نموده تا با عفو عالى و پذیرش و خوشنودیش با من رفتار نماید، و نگاه رحمتى به من نماید که بعد از آن خشمى نبوده و مرا به شیعیان مقرّب و دوستان سابق شما ملحق نماید. زیرا شفاعت تو را بخاطر مقام ارجمندى که نزد او دارى رد نمى‌کند. پس بحق این مقامى که خداوند به تو عنایت فرموده است از تو مى‌خواهم، مولایم که آنچه از تو خواستم به من ارزانى داشته و بمقدار کرامتت بیش از آن عنایت کنى. آقایم به حقارت، خوارى و بد حالیم نگاه نکن، چون کریمان در پذیرایى از میهمان هیچکدام از عطایاى خود را بزرگ ندیده، و کرامت و عطایاى خود را با میهمان و درخواست کننده، اندازه‌گیرى نمى‌کنند. زیرا عطا باندازه عطا کننده و پذیرایى باندازه میهماندار است.

 

سرورانم شمایید که به کریمان، آداب کرامت، و به بخشندگان خوى سخاوت و بلند نظرى آموختید. اگر بخشش ذکر شود، شما اول و آخر آن و اصل و فرع و پایان آن و اگر کرم گفته شود، شما معدن و جایگاه آن مى‌باشید، خواهنده از شما، رد نمى‌شود و آرزومند از شما نا امید نمى‌گردد.

 

سرورانم شما فرمودید: نیکى مانند باران به نیکوکار و بدکار مى‌رسد. پس مرا از ابرهاى رأفت خود محروم نفرمایید، باران رحمت شما بر من نیز ببارد که من گرسنه جود و تشنه کرم شما هستم. راضى نشوید که میهمان شما شب را در خانه شما گرسنه و تشنه بخوابد.

 

شما، آقایم اگر مرا از پذیرایى خود محروم نمایى شب را در حمایت شما، گرسنه خوابیده و به هلاکت مى‌رسم. تو هرگز با میهمان خود چنین رفتار نمى‌نمایى، هرگز.» خلاصه این که باید کاملا حواسش را جمع کند تا در خواستن ترحم و شفاعت و بریدن از غیر آنان بخوبى خوش زبانى نموده و با کمال جدیت در بدست آوردن عطوفت و خوشنودى آنان تلاش کند تا با عمل یک ساعت به سعادت یک سال و با تلاشى کم به فضل زیادى برسد. و آنگاه در هر روز و شب و در صبح و مغرب، بوسیله سلام دادن و درخواست رحمت آنان با گوشه‌اى از آنچه در اینجا ذکر کردیم این توسل را با نگهبانش محکم نماید.

 

 

انجام متناسب نوافل و مستحبات

۵- سزاوار است سالک حال خود را بررسى و نشاط و کسالت، کار و فراغت و نیرو و ضعف خود را نسبت به نوافل و مستحبات سنجیده، و بعد از مراعات حال خود، بترتیب بهترین‌ها را انتخاب نماید.

 

در روایات زیادى آمده است که نوافل در این ماه بیش از هزار رکعت است. اگر ببیند انجام این عمل براى او بهتر است، باید آنها را انجام دهد و نباید دعاهایى را که در آن وارد شده است ترک کند، زیرا مضامین عالیى در آن وجود دارد که بعضى از آنها در سایر ادعیه نیست.

 

و باید در آن دعاها صادق و با حضور قلب باشد، تا خواندنش، مناجات با برآورنده حاجات باشد نه صرف تلفظ الفاظ. در این حال اگر به حقیقت آنچه مى‌گوید، رسیده و حال و مقام او متصف به مضامین آن شود، که خوشا بحال او، زیرا پایانى سعادتمندانه در انتظار اوست. مثلا حالى پیدا کند که با خود بگوید: واى بر من و در این هنگام به یاد آورد که: آنقدر گناه کرده است که اگر زمین بفهمد، او را بلعیده و اگر کوهها بفهمند، بر او فرو مى‌ریزند. و اگر دریاها بفهمند او را غرق مى‌کنند - چنانچه همین مطالب در بعضى از دعاها آمده است. و گمان مى‌کنم اگر چنین حالى به ابلیس هم دست بدهد، او را نجات خواهد داد، چه رسد به مسلمان یا مؤمنى، بخصوص اگر ترس و اضطراب او از خشم مولایش، بیش از اضطراب او از آتش جهنم باشد. چنانچه همین مطلب در این دعا آمده است. و این حال بالایى است که در هیچ قلبى یافت نمى‌گردد، مگر اینکه پروردگارش از او راضى خواهد بود.

 

مضامین این دعا، حالات و صفاتى را به وجود مى‌آورند که نفس و قلب را زنده و از مهلکه‌ها نجات مى‌دهند و آنها را به حالات عالى و درجات بلندى مى‌رسانند.

 

ملاکى براى انجام عمل به هنگام کسالت

‌مطلبى که لازم به توضیح است اینکه: کسى که مى‌خواهد عمل کند اگر گاهى ببیند کسل است و نشاطى براى عمل ندارد، باید مواظب حالش باشد و ببیند اگر در این حال مشغول عمل شود - گرچه عمل صورى - نشاط مى‌یابد، باید مشغول عمل شده و آن را ترک نکند تا شیطان بر او مسلّط نشود. زیرا انسان اگر بصرف کسالت عمل را ترک کند اعمال را بطور کلى ترک خواهد نمود. باید حال خود را بررسى کند و ببیند که اگر عملى را ترک کند، اشتیاق او به آن در آینده بیشتر خواهد شد، در اینجا باید عمل را ترک نموده، و خود را به عملى که همراه با کسالت است عادت ندهد. ولى اگر ببیند که ترک این عمل باعث انجام ندادن عمل دیگرى نیز خواهد شد، باید آن عمل را انجام دهد. و خیلى اوقات اتفاق مى‌افتد که سالک در عملى دلتنگ و کسل مى‌گردد، ولى در اثناى عمل بیش از حد تصور نشاط مى‌یابد. این نکته را نیز باید در نظر داشت که کسالت براى انسان از عسل شیرینتر است و بهمین جهت گاهى واقعیت را آنگونه که هست، نمى‌بیند. بنابراین باید مواظب باشد که در بررسى خود براى یافتن ترجیح ترک عملى اشتباه نکند.

 

 

قرائت قرآن، دعا و ذکر

۶- از کارهاى مهم در این ماه قرائت قرآن، دعا و ذکر است که باید از هر کدام مقدار معیّنى انتخاب و در هر روز انجام شود. در این انتخاب اولویت با مواردى است که باعث افزایش نشاط انسان براى عبادت گردیده و در قلب او فکر و نورى به وجود مى‌آورد. البته منظور این نیست که نباید غیر این موارد را اصلا انجام دهد، بلکه باید این اعمال را بیشتر انجام دهد.

 

دعاهایى را که براى شب اول انتخاب مى‌کند، باید مشتمل بر دعایى که بعد از نمازها وارد شده و با«یا على یا عظیم^[۱]»شروع مى‌شود و «دعاى افتتاح» باشد.

 

دعایى که با عبارت«اللهم انى اسئلک من بهائک‌هاه»شروع مى‌شود نیز باید یکى از دعاهایى باشد که در سحر مى‌خواند. دعاى ابى حمزه را هم باید باندازه‌اى که حال دارد، در تمام شبها یا یک شب در میان بخواند. باید هر روز یکى از دعاهاى روزها را خوانده و براى توفیق در شب قدر و شب عید فطر زیاد دعا نماید. و نباید در روزهاى جمعه نمازى را که روایت شده است ترک کند.

 

و از مهمترین دعاها در شب و روز، دعا براى ولىّ امر، خلیفه خداوند، باقیمانده از جانب خداوند بر روى زمین و حجت او بر مردمان و امام زمان - روح ما و تمامى جهانیان فدایش باد - مى‌باشد. و باید در دعاى خود بگوید:

«اللّهم أرنا فیه و فی أهل بیته، و شیعته و رعیّته، و عامّته و خاصته ما یأمل، و فی أعدائه ما یحذرون، و منّ علینا بطاعته و رضاه، و ألحقنا بشیعته المقرّبین، و أولیائه السابقین، و صلّ علیه و على آبائه الطاهرین، بجمیع صلواتک یا أرحم الرّاحمین.

 

خدایا به ما بنمایان، در او و اهل بیتش، و پیروان، و عامه و خاصه‌اش، آنچه را که آرزو دارد، و در دشمنانش آنچه را که از آن پرهیز مى‌کنند. و بر ما با بدست آوردن فرمانبردارى و خوشنودیش منت گذار، ما را به شیعیان مقرب و دوستان قدیمیش ملحق ساز و بر او و پدران پاکش درودى کامل فرست. اى مهربانترین مهربانان» و باید براى پدر و مادر و معلمین و برادران دینى و نزدیکان و همسایگان و هر کسى که به گردن او حقى دارد و تمام مؤمنین دعا و استغفار نموده و آنان را در دعاهایى که براى خود مى‌نماید، شریک کند.

 

مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی وبیان چگونگی دعا

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و بیان آداب قرائت قرآن

 

 

غسل

۷-از اعمال مهم ماه غسل در شب اول و شبهاى فرد و روز اول آن است. و در روایت است:

«کسى که شب اول ماه رمضان در رودى جارى غسل کرده و سى مشت آب بر سرش بریزد تا ماه رمضان آینده پاک مى‌شود.» و «کسى که در اولین روز سال در آب جارى غسل کرده و سى مشت آب بر سرش بریزد، همین عمل داروى یک سال خواهد بود.» و «کسى که یک مشت گلاب به صورت خود بزند، در آن روز از خوارى و فقر ایمن مى‌گردد. و کسى که مقدارى گلاب بر سر خود بگذارد، در آن سال از برسام ایمن مى‌شود. بنابراین چیزهایى را که به شما سفارش نمودیم، ترک نکنید».

 

خاصیت اشیا و افعال‌

شاید بعضى از مردم مشکل بتوانند این گونه احادیث را که عقل نمى‌تواند حکمتهاى آن را درک کند، باور نمایند. و علتش هم این است که خاصیت کارها و حرکات براى آنها مجهول است، بخصوص کارها و حرکاتى که مردم زیاد با آن سروکار ندارند. و الا چه فرقى بین تأثیر آتش و تأثیر کارهاى مردم وجود دارد که مردم آن را دیده و مى‌پذیرند و در آن تعجب نمى‌کنند. و همینطور چه فرقى بین اثر حرکتهاى افلاک و حرکتهاى کارهاى بندگان است. مگر این که اولى بخاطر زیاد شنیدن مردم از آن تعجب نمى‌کنند ولى دومى بخاطر آگاهى کمتر و کم شنیدن آن، مأنوس نبوده و از آن تعجب مى‌کنند. و عجیبترین این موارد اثر حرکات الفاظ است. مردم درباره اثر حرکات لب سلطان و گفتن یک حکم که باعث قتل، خونریزى، ویرانى شهرها و از بین رفتن اموال شده و تا ابد اثر آن باقى مى‌ماند، چه مى‌گویند و تو اى فقیر همانگونه که علت آن را با نورى که خداوند در تو قرار داده است درک مى‌کنى و از آن تعجب نمى‌نمایى، پیامبران نیز علت آن را با نورى که خداوند در آنان قرار داده مى‌فهمند، همان نورى که با آن اثر کارها و حرکات را در عالم انسان درک مى‌کنند.

 

بنابراین کسانى که ادیان و پیامبران را قبول دارند، نباید در چیزهایى که پیامبر راستگو درباره اثر کارها به آنان مى‌گوید، شک کنند. زیرا شک از شاخه‌هاى کفر بوده و با ایمان سازگار نمى‌باشد. و کسى که به این گونه احکام که علت آن بر عقل پوشیده است، از روى تعبد عمل کند، برتر از کسى است که به احکامى عمل مى‌کند که عقل علت و جهت آن را درک مى‌کند. و این اعمال به اخلاص نزدیکتر است تا غیر آن. مبادا خود را به سهل انگارى در این گونه اعمال عادت دهى. بلکه باید با تلاش و کوشش بیشترى به انجام این اعمال بپردازى.

 

قرآن و روایات رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم شاهد بر تأثیر طهارتهاى گوناگون در عوالم مکلف است، تأثیرى که باعث شده است خداوند بعضى را واجب و بعضى را مستحب بگرداند. در بعضى از روایات وارد شده است که طهارتها در عوالم غیب نورى دارند که به نفع صاحب آن است، بخصوص در روز قیامت. و از بعضى روایات بر مى‌آید که آنها شکلهاى خاصى مانند شکل سایر اشیاء و حتى اشخاص دارند که در روز قیامت با این شکل آمده و دست صاحب خود را گرفته و او را از آتش و از مهلکه‌ها نجات مى‌دهد. و از یکى از کاملین نقل شده که نور وضوى خود را بصورت نور بسیار بزرگى دیده است.

 

خلاصه همانگونه که خدا و پیامبران و کتابهاى او و روز قیامت را قبول دارى، و به احادیث آنان در مورد حالات عالم برزخ معتقد هستى آثار این اعمال را هم باید بپذیرى. زیرا این آثار نیز از روایات ثابت شده است. روایات متواترى در این مورد رسیده است که اعمال و حرکات در عالمهاى غیب داراى شکل و زندگى و درک بوده که مى‌آید و مى‌رود، سخن مى‌گوید، صاحب خود را شفاعت کرده و او را از ترسها ایمن مى‌کند، با او همراه بوده و با او انس مى‌گیرد.

 

درباره وقت غسل شبها در بعضى روایات آمده است که اول شب است، و در بعضى دیگر، وقت آن را کمى قبل از غروب آفتاب ذکر نموده‌اند و در بعضى دیگر بین نماز مغرب و عشا آمده است. شب بیست و سوم چنانچه خواهد آمد دو غسل دارد یکى در اول شب و دیگرى در آخر آن.

 

پیش از این درباره قصد و نیت روزه و بهترین نیتهاى روزه توضیح دادیم که براى یادآورى مى‌توانید به آنجا مراجعه نمایید.

 

دعا براى درک شب قدر و فطر

ترجمه‌ المراقبات صفحه ۲۷۷

از مهمترین دعاها در ماه رمضان، دعاى زیاد براى توفیق عبادت شب قدر و شب فطر، از اول ماه تا رسیدن این دو شب است. اگر در دعاى خود راست بگوید، کریم متعال دعاى او را رد ننموده و به این خیر بزرگ مى‌رسد. خیرى که در قرآن کریم آمده و سزاوار است مؤمن جهت اطمینان از رسیدن به آن، یک سال شب زنده‌دارى نموده و به عبادت مشغول باشد، و چرا چنین نکند در حالى که در قرآن تصریح شده است که آن بهتر از هزار ماه است و هزار ماه بیش از هشتاد سال مى‌باشد. پس کسى که عمل یک سال را بجا آورد و به پاداش هشتاد سال برسد از برندگان خوشبخت مى‌باشد، چه رسد به این که با دعاى توفیق عبادت شب قدر در کمتر از یک ماه به این پاداش دست یابد.

 

کسى که همتى باین مقدار کم نیز براى درک شب قدر در خود نبیند، ایمان او مریض است، که باید آن را معالجه نماید. شب عید فطر و روز آن نیز همین قدر اهمیت دارد. از امام سجاد علیه السّلام روایت شده است که مى‌فرمودند: «این شب کمتر از آن شب - یعنى شب قدر - نیست.» و افراد بلند نظر همتشان این بود که در این شب فرشتگان و مقدراتى را که از آسمان به زمین فرود مى‌آید ببینند. بنابراین چرا ما براى توفیق عبادت این شب همت ننماییم، گرچه بخوبى نمى‌دانیم کدام شب است.

 

 

افطارى دادن ‌

ترجمه المراقبات صفحه ۲۸۰ و ۲۸۱

از کارهاى مهم در این ماه افطارى دادن به روزه‌داران است که پاداش آن را در سخنان پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم شنیدى. و مهمترین مطلب در آن اخلاص نیت و بجا آوردن آداب الهى است و این که انگیزه او فقط بدست آوردن رضایت او باشد، نه اظهار شرف دنیایى یا آخرتى یا تقلید یا پیروى از عادات مرسوم. و باید در خالص کردن عمل خود از این قصدها همت نموده و نیت خود را امتحان کند و از پوششهاى هواى نفس و شیطان مطمئن نشده و در این مورد و در مورد اصل افطار و تعیین مؤمنینى که مى‌خواهد دعوت کند، و تعیین غذایى که براى افطار مصرف مى‌کند، و روش برخورد با میهمانها از خداوند کمک بخواهد. زیرا کیفیت هر کدام از موارد مذکور به نیت و قصد وابسته است، و اهل بیدارى راههاى ورود شیطان را در آن دانسته و از انجام اوامر او اجتناب و بدنبال دستور مولاى خود و خوشنودى مالک دین و دنیاى خود حرکت نموده و با رسیدن به قبول و پاداشهاى او رستگار شده و به بالاتر از آرزو و خواسته‌هاى خود مى‌رسند.

 

و همینطور باید در خالص کردن نیت براى قبول دعوت افطارى دیگران همت و تلاش کند. زیرا گاهى انسان مخلص از قبول کردن دعوت مؤمنین و حضور در مجلس او و افطار با او باندازه‌اى منتفع مى‌شود که دیگران با عبادتى بسیار طولانى به این مقدار سود نمى‌برند.

 

بهمین جهت اولیاء با پند گرفتن از عمل آدم و ابلیس، در پى خالص کردن عمل بودند نه زیاد کردن آن. عبادت چند هزار ساله آن ناپاک رد شد ولى یک توبه خالصانه آدم قبول شده و باعث انتخاب و برگزیدن او شد.

 

 

امامت جماعت و وعظ

از کارهاى مهم در این ماه براى اهل علم، امامت جماعت و وعظ مى‌باشد. آنچه بطور اختصار درباره این دو مى‌توان گفت این است که اگر عالم، قوى و مجاهد بوده و از کسانى باشد که مدتى با نفس خود جهاد کرده، و در طول جهاد راههاى پنهان نفوذ شیطان و پوششهاى هواى نفس را پیدا کرده نباید امامت جماعت و وعظ را بکلى رها کند.

 

زیرا این دو، مورد اهتمام شرع است، بخصوص وعظ. زیرا هیچکدام از کارهاى خوب فایده وعظ را نداشته و تمامى اعمال خیر نتیجه وعظ است.

 

منبع:سایت عرفان و حکمت